Razvoj Laboratorije za jonizirajuće zračenje Instituta za mjeriteljstvo Bosne i Hercegovine (međunarodno priznata laboratorija sekudnarnog dozimetrijskog etalona u IAEA/WHO SSDL mreži)

Uspostavljanje međunarodno priznate dozimetrijske laboratorije sekundarnog etalona (SSDL) u okviru mreže laboratorija Međunarodne agencije za atomsku energiju (IAEA) je dugotrajan process i uključuje različite korake koji su vezani za razvoj ljudskih resursa u pogledu dostizanja ekspertize,  uspostavljanja zahtjevne infrastrukture laboratorije i potvrđivanja kompetencija za pružanje usluga.

Institut za mjeriteljstvo Bosne i Hercegovine započeo je uspostavljanje ove laboratorije kroz regionalni nacionalni IPA projekat 2008 koji je realizovan tokom 2014. i 2015. godine uprkos brojnim problemima i preprekama. Ovaj program Evropske komisije čija vrijednost je bila 500.000 € je obezbjedio iradiacionu opremu uključujući izvor Cs-137 i kalibracioni rendgen (40-320 kV).  Ova esencijalna oprema za dostizanje statusa SSDL je bila nedovoljna za potpupunu realizaciju dozimetrijskih veličina, te je Institutu za mjeriteljstvo BiH u saradnji sa Državnom regulatornom agencijom za radijacijsku i nuklearnu sigurnost Bosne i Hercegovine (DARNS BiH) odobreno učešće u projektima tehničke saradnje sa Međunarodnom agencijom za atomsku energiju (IAEA), koji su omogućili dalje opremanje i razvoj ove laboratorije: 

·         2016 godine: BOH6015 ˝Establishing National Diagnostic Reference Levels in Diagnostic Radiology˝, 

·         2018 godine: BOH9009 ˝Sustaining an Integrated Management System and Capabilities in the Regulatory Body and Strengthening Capabilities of the Dosimetry Laboratory˝, 

·         2020 godine: BOH1001 ˝Strengthening the Use of Radiation Processing Applications and Upgrading the Secondary Standards Dosimetry Laboratory˝.

Ovi dvogodišnji projekti tehničke saradnje sa IAEA obezbjedili su dodatnu opremu Laboratoriji za jonizirajuće zračenje Instituta za mjeriteljstvo BiH za uspostavljanje kvaliteta zračenja iz oblasti zaštite od zračenja i dijela dijagnostičke radiologije. Pored opreme, u okviru projekata je obezbjeđena edukacija eksperata iz Instituta za mjeriteljstvo BiH u SSDL laboratorijama u Grčkoj, Srbiji, Norveškoj i u laboratoriji IAEA u Austriji, gdje je sjedište ove međunarodne agencije. 

Pored projekata tehničke saradnje, razvoj IMIBiH Laboratorije za jonizirajuče zračenje (sa statusom SSDL u mreži IAEA) je omogućen kroz učešće u nizu naučno istraživačkih projekata EMPIR (European Metrology Programme for Innovation and Research) koji se realiziraju u okviru EURAMETA, a koje je podržala Evropska unija kroz program Horizon 2020, te bilateralnim projektima sa drugim evropskim Insitutima.  Ističemo neke od najvažnijih projekta:

·         14RPT04 – Absorb ˝Absorbed dose to water˝ (2015.-2017.) čije aktivnosti su završene u novembru 2017. godine.  U okviru ovog projekta pored tehničkih aktivnosti audita laboratorije i razvoja kalibracionih metoda, realizovan je i RMG (Research Mobility Grant) uposlenice laboratorije u francuskoj nacionalnoj laboratoriji Henri Becquerel u trajanju od 3 mjeseca.

·         17RPT01 – DOSEtrace ˝Calibration capabilities for radiation protection dosimeters˝ (2018.-2021.) koji koordinira ekspert iz IMBiH.  Ovaj projekat ističe se kao veoma značajan projekat za razvoj oblasti zaštite od zračenja i relevantnih veličina.  U okviru projekta uposlenica laboratorije je započela RMG u trajanju od 3 mjeseca u IST (Portugal).

·         19 NET03 - supportBSS ˝Support for European Metrology Network on reliable radiation protection regulation ˝ (2020.-2024.) – u kojem IMBiH koordinira radni paket za identifikaciju potreba krajnjih korisnika za uslugama kalibracija i treninga iz oblasti zaštite od zračenja, te učestvuje i u drugim brojim tehničkim aktivnostima.

·         Bilateralni projekat sa institutima ČMI, nacionalni mjeriteljski institut Češke i PTB, nacionalni mjeriteljski institut Njemačke.

·         Laboratorija za jonizirajuće zračenje Instituta za mjeriteljstvo BiH (sa statusom SSDL u mreži IAEA)  je postala i član Evroske mjeriteljske mreže ˝ EMN on radiation protection˝ koja je odobrena 2021. Godine u okviru EURAMET-a, a čiji cilj je stvaranja održive strukture zaštite od zračenja koja je područje od strateškog značaja za budućnost evropskog mjeriteljstva.

Predstavnici Laboratorije za jonizirajuće zračenje Instituta za mjeriteljstvo BiH aktivno učestvuju u radu tehničkih komiteta za oblast jonizirajućeg zračenja u regionalnim mjeriteljskim organizacijama EURAMET, COOMET i GULFMET.  

Laboratorije za jonizirajuće zračenje Instituta za mjeriteljstvo BiH je ispunila sve uslove i zvanično postala član  IAEA/WHO SSDL mreže 7. novembra 2018. godine, te je time potvrdila svoje međunarodno priznanje. 

Prema pravilima IAEA, dozimetrijske laboratorija sekundarnog etalona (SSDL) koja je član mreže je laboratorija imenovana od strane nadležnog nacionalnog tijela i čija dužnost je obezbjeđivanje mjeriteljske sljedivosti  za dozimetrijske veličine u toj državi.  Njeni etaloni su sljedivi do primarnih etalona i SI jedinica kako je prikazano na lancu sljedivosti: 

Cilj učešća u IAEA/SSDL mreži je osiguranje međunarodno priznate mjeriteljske sljedivosti, odnosno veze od međunarodnog sistema mjernih jedinica, preko međunarodne mreže IAEA, odnosno priznate SSDL laboratorije, do krajnjih korisnika. Osim toga, ova mreža obavezuje redovno učešće u bilateralnim interkomparacijama koje provodi IAEA čime laboratorija kontinuirano potvrđuje svoje mjeriteljske kompetencije. IMBIH Laboratorija je do sada imala ukupno tri uspješna učešća u IAEA interkomparacijama. 

Laboratorija za jonizirajuće zračenje Instituta za mjeriteljstvo BiH se nalazi na adresi Jovana Dučića 23a u Banja Luci. 

Institut za mjeriteljstvo BiH ostvaruje značajnu saradnju sa Državnom regulatornom agencijom za radijacijsku i nuklearnu sigurnost Bosne i Hercegovine (DARNS BiH) i ispunjava sve zahtjeve prema Pravilniiku o notifikaciji i autorizaciji djelatnosti sa izvorima jonizirajućeg zračenja (˝Službeni glasnik BiH˝, broj 66/10). U skladu sa tim ova laboratorija je licencirana od strane DARNS BiH za obavljanje djelatnosti sa izvorima zračenja.

Ova laboratorija pruža usluge u oblasti jonizirajućeg zračenja klijentima iz Bosne i Hercegovine iz javnog/zdravstvenog i industrijskog sektora. Značaj ove laboratorije prepoznao je sektor zdravstva koji svoje mjerne uređaje sada mogu kalibrisati u Bosni i Hercegovini dok su ranije svoje mjerne instrumente morali slati u inostranstvo što je dugotrajna i skuplja procedura.  Neki od prvih klijenata naše laboratorije su bili: Zavod za javno zdravstvo FBiH, Institut za javno zdravstvo RS, C.I.B.O.S., MEDPOINT, BERG,  itd. 

Detalje o mjernim mogućnostima laboratorije možete naći na: https://met.gov.ba/bs-Latn-BA/laboratories/2/laboratorija-za-jonizirajuce-zracenje/10/kalibracije-i-ozracivanja.